Τον Νοέμβρη του 1939 μέσα από τις σελίδες του Detective Comics #33, διαβάστηκε για πρώτη φορά η ιστορία του μικρού Bruce Wayne και του τραγικού συμβάντος της δολοφονίας των γονιών του Martha και Thomas μπροστά στα μάτια του. Αυτή η ληστεία μετά φόνου γέννησε τον Batman οι περιπέτειες του οποίου τροφοδότησαν τα comics για τα χρόνια που ακολούθησαν αλλά και τη μεγάλη οθόνη από το 1943 ως τις μέρες μας.

 

Κάμποσες δεκαετίες αργότερα, το 1989 βγαίνει στις αίθουσες το The Batman του Tim Burton σε μουσική του σπουδαίου Danny Elfman. Ο Elfman ακούει στο βασικό θέμα του έναν ηρωικό Batman με μια αναλυτική ανάπτυξη ενός Σι μινόρε ακόρντου και παρά την κάποια αστάθεια που προκαλούν τα δυο ημιτόνια που περιβάλουν την 5η βαθμίδα της συγχορδίας, έχουμε ξεκάθαρο στα αυτιά μας το θέμα του αγοριού που αποφασίζει να φορέσει την μάσκα και να μεταμορφωθεί μεγαλώνοντας στον ήρωα που θα πολεμήσει το έγκλημα. Η απόφαση έχει παρθεί και ο συνθέτης εστιάζει στην ηρωική μορφή.

 

Batman Begins - Ο Batman βρίσκει το θέμα του

 

Το 2005 ο Christopher Nolan μας παρουσιάζει το πρώτο μέρος του The Dark Knight Trilogy με το Batman Begins. Η μουσική ανατίθεται στους Hans Zimmer και James Newton Howard με το ίδιο δίδυμο να συνθέτει τη μουσική και για το δεύτερο μέρος, The Dark Knight (2008), ενώ ο Zimmer μένει μόνος να ολοκληρώσει την τριλογία με το The Dark Knight Rises (2012).

 

Ο Batman του Nolan σε αντίθεση με εκείνον του Burton, δεν αναπτύσσεται ακριβώς ως ο ήρωας αλλά μάλλον ως ο τιμωρός (με τον τσακισμένο ψυχισμό). Ο ίδιος ο σκηνοθέτης λέει σε μια συνέντευξή του πως ο Batman παρέμεινε συνεπής στο αρχικό του τραύμα, πρόκειται για αυτό το μικρό παιδί που είδε τους γονείς του να καταρρέουν μπροστά στα μάτια του. Κουβάλησε αυτό το τραγικό γεγονός στην ανάπτυξη του χαρακτήρα του όπου κι αν αυτός ο χαρακτήρας κάθε φορά πήγαινε. (Christopher Nolan talks about the Batman trilogy – The Dark Knight Rises).

 

O Hans Zimmer άκουσε μέσα από την παραπάνω οπτική ένα μοτίβο με δύο μόνο νότες (Φα και Ρε) που εναλλάσσονται σε διαφορετικά layers ενορχηστρωτικά. Παρότι είχε συνθέσει ένα πιο περίπλοκο και αναπτυγμένο ηρωικό μοτίβο και παρότι αρχικά ο Nolan το είχε βρει αρκετά ελκυστικό ο ίδιος ο Zimmer εξομολογείται πως ο Batman του Nolan ως χαρακτήρας δεν ήταν έτοιμος για το προφανές ηρωικό θέμα και μέσα του ήλπιζε ποτέ να μην είναι έτοιμος. Σε μια συζήτηση που είχαν οι δυο τους, ο Zimmer είπε στον Nolan όταν ο δεύτερος συνέχιζε να επιμένει για τη χρήση του ηρωικού θέματος : «(Ο ήρωάς σου) δεν το έχει στα μάτια του». (Hans Zimmer Teaches Film Scoring – Chapter 15 : Character Theme Batman).

 

Για τον Zimmer το γεγονός που θέτει σε κίνηση την ιστορία από την αρχή κιόλας της ταινίας είναι η απόφαση του μικρού Bruce Wane να φύγει με τους γονείς του από την όπερα. Η απόφαση που πυροδοτήθηκε από μια κρίση άγχους, έγινε μια επιλογή που δεν υποστηρίχτηκε ποτέ ανοιχτά. Όταν η μητέρα του βγαίνοντας ρωτάει γιατί έπρεπε να φύγουν τόσο νωρίς είναι ο πατέρας του Bruce που παρεμβαίνει για να πει πως ένιωθε να χρειάζεται καθαρό αέρα “καλύπτοντας” έτσι τον γιο του. Λίγο αργότερα οι γονείς του είναι νεκροί στο έδαφος κι ο Bruce Wane φέρει μέσα του το βάρος της ευθύνης γιατί δρώντας ως καταλύτης διαμόρφωσε άθελά του εκείνη τη συγκυρία μέσα στο χώρο και τον χρόνο που οδήγησε στο θάνατο των γονιών του.

 

Αυτή η στιγμή θα κρατά για πάντα δέσμιο τον Bruce Wane. Ο λόγος για τον οποίο ο Zimmer επέλεξε το μοτίβο με τις δύο νότες είναι απλά γιατί αυτός ο χαρακτήρας δεν μπορεί να γίνει πραγματικά ηρωικός, δεν μπορεί να ενηλικιωθεί και να ολοκληρωθεί κατά συνέπεια δεν μπορούμε να ακούσουμε τη συγχορδιακή ανάπτυξη που ακούμε στον Batman του Elfman. Ο Batman του Zimmer έχει κολλήσει σε μια ατέρμονη επανάληψη ενός μοτίβου. Ναι μεγαλώνει, αλλά θα μεγαλώσει με βαριά ostinati και πολύπλοκα επαναλαμβανόμενα και αλληλοεπικαλυπτόμενα (superimposed) δυ-νοτα μοτίβα που ακούγονται σαν ένας δευτερολεπτοδείκτης που μετράει και οδηγεί τη ζωή του σε μια κατεύθυνση που καταλήγει στον μασκοφόρο τιμωρό, αλλά όχι στον ήρωα.

The Dark Knight - Η πιο αργή σκηνή δράσης στην ιστορία του σινεμά

 

Πριν το The Dark Knight η συνύπαρξη ορχήστρας και ηλεκτρονικών μέσων σε κινηματογραφικά scores ήταν κάτι συνηθισμένο. Σε αυτό το φιλμ όμως τα ηλεκτρονικά στοιχεία συμφύονται με την ορχήστρα. Τα synths μιξάρονται μέσα στα ορχηστρικά stems. Όλα τα παραπάνω συνυπάρχουν με το post-punk στοιχείο που εισάγεται με την εμφάνιση του χαρακτήρα του Joker και τα σχετικά θέματα με ηλεκτρικό τσέλο, ηλεκτρική κιθάρα και προετοιμασμένο πιάνο συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας ατμόσφαιρας που χαρακτηρίζεται από το μοτίβο : ρυθμός – τονισμός – αρμονικό crescendo. Ταυτόχρονα δίνεται ιδιαίτερο βάρος στα έγχορδα των οποίων υπερτονίζονται οι χαμηλές περιοχές. Η σύνθεση της ορχήστρας είναι 12 πρώτα, 12 δεύτερα, 14 βιόλες, 14 τσέλι, 8 μπάσσα.

Ένα κεντρικό θεματικό στοιχείο στο δεύτερο μέρος της τριλογίας του Nolan είναι το δίπολο «ηθικό-ανήθικο». Ο Batman περνάει σαφώς στην περιοχή του «ανήθικου» όταν χρησιμοποιεί τα κινητά τηλέφωνα χωρίς την άδεια των πολιτών για να «επιτηρήσει» τον χώρο. Λίγο αργότερα καθώς μας παρουσιάζεται η στερεοτυπική μορφή του αφροαμερικανού γιγαντόσωμου κρατούμενου που έχει εμπειρία στο να σκοτώνει να έρχεται σε αντίθεση με τον «κολλαριστό» λευκό Αμερικανό που αν και δεν έχει ανάλογη εμπειρία προτίθεται να αποκτήσει πατώντας το κουμπί που θα ανατινάξει το καράβι με τους καταδικασμένους εγκληματίες αναρωτιόμαστε: Τελικά ποιος και πώς κάνει την «ηθική» επιλογή και με τι κόστος;

 

Η σκηνή με τα δυο πλοία είναι περισσότερο μάχη ιδεών, δεν έχει να κάνει με την κινησιολογία και δεν θα αποδοθεί ρυθμικά στο score. Ο Zimmer σκοράρει τη σκηνή σε απελπιστικά αργό τέμπο και παρότι η αδρεναλίνη είναι στα ύψη ο συνθέτης θέλει να αφήσει χώρο. Καθώς η δράση συνοψίζεται σε ένα σημείο (εκεί που βλέπουμε τα χέρια να πιάνουν τα κλειδιά των πυροκροτητών), όλες οι νότες που ακούγονταν μέχρι τότε, πολύ αργά κατευθύνονται και αυτές προς ένα σημείο, σε μια μόνο νότα και μετά πάλι πίσω από αυτή τη μια νότα αναπτύσσεται ξανά ολόκληρη η αρμονία. Ο συνθέτης επιλέγει να μην «μαρτυρήσει» το αν η ένταση τελείωσε και το αν είμαστε τελικά ασφαλείς, αφήνοντας τον σκηνοθέτη να το κάνει μέσω των ηθοποιών.

 

Για να μπορέσει να επιτευχθεί τεχνολογικά το παραπάνω αποτέλεσμα ο Hans Zimmer απευθύνθηκε στον Mark Wherry για να προγραμματίσει ένα sampler που θα μπορούσε να δημιουργήσει την μελωδική και αρμονική κίνηση που περιγράψαμε παραπάνω. (Hans Zimmer Teaches Film Scoring – Chapter 19: Case Study the Dark Knight)

 

The Dark Knight Rises – Οι τρεις προσπάθειες απόδρασης

 

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας του Christopher Nolan, ο Bruce Wane βρίσκεται φυλακισμένος στο The Pit, μια τρύπα σκαμμένη στο έδαφος διαμορφωμένη σε φυλακή κάπου στη μέση μιας ερήμου (η πραγματική τοποθεσία βρίσκεται κοντά στο φρούριο Mahandragarh κοντά στην έρημο Thar στο Rajasthan της Ινδίας). Από εκεί πολλοί κρατούμενοι προσπάθησαν να ξεφύγουν σκαρφαλώνοντας προς την επιφάνεια αλλά βρήκαν φριχτό θάνατο πέφτοντας πάλι πίσω καθώς κανείς (εκτός από ένα παιδί, την Talia, κόρη του Ra’s al Ghul) δεν κατάφερε ποτέ να δραπετεύσει.

Τρεις προσπάθειες γίνονται από τον Bruce Wane να βγει από το The Pit. Οι δυο πρώτες αποτυχημένες και η τρίτη επιτυχημένη. Η εξαιρετικά σχεδιασμένη μουσική του Zimmer «προδίδει» διακριτικά το αποτέλεσμα της κάθε προσπάθειας.

 

Στην πρώτη προσπάθεια ακούμε ένα επαναληπτικό μελωδικό μοτίβο (ostinato) με τέσσερεις νότες στο μπάσο: Ρε, Μι, Φα και Ντο. Οι τρεις πρώτες νότες που ακολουθούν μια ανοδική πορεία περιγράφουν το σκαρφάλωμα του Bruce προς την επιφάνεια αλλά η τέταρτη νότα που απέχει από το Φα ένα κατιόν διάστημα 4ης καθαρής υπονοεί σαφώς την πτώση. Αξίζει να παρατηρήσουμε εδώ πως η νότα Ντο βρισκόμενη έναν τόνο χαμηλότερα από τη νότα Ρε «σπάει» πτωτικά το θέμα του Batman που όπως είπαμε παραπάνω αποτελείται από τις δυο νότες Ρε και Φα. Την ίδια στιγμή που ο Bruce προσπαθεί να ανέβει προς την επιφάνεια οι υπόλοιποι κρατούμενοι ψάλουν “deshi basara” (που σημαίνει αναδύεται / υψώνεται) σε ρυθμό 5/4 (de-shi ba-sa-ra = 2+3) που είναι ο ρυθμός στον οποίο έχει γραφτεί το leitmotiv του Bane. Με όλα αυτά τα στοιχεία καταλαβαίνουμε ότι η μουσική υπονοεί πως ο Bruce Wane δεν θα καταφέρει τελικά να αποδράσει σε αυτή την πρώτη του προσπάθεια (Mark Richards, Musical Themes in the Dark Knight Trilogy, Part 5 of 6: The Dark Knight Rises).

 

Στην δεύτερη προσπάθεια απόδρασης ο Bruce Wane έχοντας δει στην τηλεόραση τον Bane να καταστρέφει το Gotham City παίρνει δύναμη από τον θυμό του. Καθώς σκαρφαλώνει δεν υπάρχει ostinato παρά μόνο διάφορα θέματα παιγμένα στο ρυθμό του Bane (5/4). Οι κρατούμενοι αρχίζουν ξανά το τραγούδι τους και καθώς βλέπουμε τον ήρωα μας να ανεβαίνει στον τοίχο μουσική και φωνές αρχίζουν να συνδέονται περιγράφοντας σαφώς το ρυθμικό μοτίβο του Bane. Για άλλη μια φορά η μουσική προοικονομεί το τελικό αποτέλεσμα της σκηνής. Ο Bruce Wane θα αποτύχει.

 

Στην Τρίτη και τελευταία προσπάθεια οι ψαλμοί των κρατουμένων σε 5/4  και το ostinato που ακούσαμε την πρώτη φορά, ακούγονται ταυτόχρονα με ένα ρυθμικό μοτίβο εγχόρδων σε 4/4 (στο ρυθμό που είναι γραμμένο το θέμα του Batman). Καθώς ο Bruce Wane σκαρφαλώνει τα δυο ρυθμικά σχήματα αγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιο θα επικρατήσει. Όταν ο Bruce φτάνει στο πρώτο μεγάλο σκαλοπάτι που προεξέχει από τον τοίχο του λάκκου, εκεί από όπου έχει επανειλημμένα επιχειρήσει να πηδήξει κι έχει αποτύχει, συμβαίνει μια απρόσμενη αλλαγή στο ostinato το οποίο συνεχίζει να ανεβαίνει τονικά την κλίμακα Ρε μινόρε (Batman) αντί να πέσει προς τα κάτω, τη στιγμή που στην οθόνη βλέπουμε τις νυχτερίδες να ξεχύνονται από τις τρύπες στον τοίχο. Όταν ο Bruce αποτολμάει το άλμα και καταφέρνει να πιαστεί, το ostinato έχει σταματήσει στη νότα Ρε: τη νότα έναρξης του leitmotiv του Batman.

Η σκηνή των τριών αποδράσεων είναι αριστοτεχνικά οργανωμένη από τον Hans Zimmer, το αισθητικό αποτέλεσμα για τον θεατή είναι άκρως ικανοποιητικό και για άλλη μια φορά βλέπουμε το πώς η μουσική μπορεί να πει τη δική της ιστορία μέσα στην ιστορία της εικόνας.

 

Εξαιρετική δουλειά Herr Hans!

 

 

- Γιάννης Τζιάλλας -